I CRÀP DEL CÒREN: MONTAGNA DI TRIVIGNO NEL TIRANESE

I cràp del Còren di Tirano: il Percorso per arrivarci e una leggenda legata al luogo scritta in dialetto tiranese. (Di Ezio Maifré)

Percorso per arrivarci: giunti all’alpe Piscina ( montagna di Trivigno nel tiranese ) scendete presso la vecchia caserma abbandonata. Un poco prima a destra, guardando l’antica caserma, nel bosco inizia un antico sentiero tra vecchi “ fòo “. Percorrete il comodo e antichissimo sentiero per circa 300 metri con scarponi, magari aiutati da un robusto bastone. Giungerete al primo “ cràp “ facilmente accessibile dove la veduta della valle della Ganda e della intera vallata è spettacolare. Non consiglio d’andare sul secondo “cràp” ( a destra in fotografia ) poiché può essere pericoloso e disturberete una bella poiana che normalmente si quieta nell’ombra nell’incavo roccioso appena sotto.
Se volete portatevi la leggenda che troverete qui sotto scritta in dialetto tiranese.
Sedetevi comodamente guardando la Valle. Quello che leggerete, magari con fatica, mi è stato raccontato da mia nonna “Virginia de Rùnch“ . Vi assicuro che qualcosa di vero esiste. Notate i due “curnìn de càbra“ proprio sulla sommità dei “cràp“ . Quelli sono il “testimonio” della antica leggenda e che la capra vegeta ancora nella roccia. Nelle notti di “fulmìn e trùn“, la sentirete ancora a “besulà de dulùr“.




LA LEGÉNDA DEL CRÀP DEL CÒREN E DEL PREVÀT DÈLA VAL DE LA GÀNDA
(località presso l’alpe Piscina nel tiranese )
Ilò a Piscìna apéna sùta la végia casérma del Fort déi Canài, par chi i la sa mìga, gh’è dùu crap facc a còren che i vàrda giù a piùmp la val dèla Gànda.
Chèi crap iè cùma dùu angégher che i spìa fo de gnèch par chèl che l’è sucedüü tancc agn fa; l’è ‘na legénda che adès va cünti sü.
De unòrum, pròpi ilò andùa ‘l sa ‘ncùntra l’Ada cun ‘l Pusc’ciavìn gh’éra ‘n laghèt cun an mèz ‘na isula pìscena piscéna facia anùma de bucc rudùnt de Ada, che i noss vècc i ciamàva Teràda.
Sùta la muntagna, ilò ‘ndùa adès ‘l gh’è sèlvi de àrbui ‘n funt àla val, ghéra ‘n bèl paesìn ciamàa Vulpéra.
L’éra ‘n paés furtunàa parchè de igliò s’pudéva ciapà la barca e andà sü par la Val, alùra l’éra gnamò vigni la ruina de Sèran, l’era tüt piàt e l’Ada la sa spantegàva come la vuleva lee per la piàna del noss bèl de Tiràn.
A Vulpéra ‘l gh’éra ‘na pòra végia dabéna ma puarìna, che la gh’éra giüstu ‘na càbra schìscia püsée dé lee.
Prìma de magià l’erba la càbra la mangiava e dòpu la mangiava la vègia ramabaguli perché la ga tiràva fo ‘l lacc par bèv lée e iscì i scampàva tücc dùu.
Chèi de Vulpéra i ciamàva ‘sta vègia, Ramabàguli parchè apéna la so càbra la picàva fò ‘na bàgula, lée la curéva a ramàla sü e i la metéva giù ‘n tèl scos par purtàla a ca e chèli bàguli iè po stàci la so cundàna;eh .. vulìi savè ‘l parchè?
Eh.. ghìi de savè che a chèi tèmp, i rüava sü par la Val ‘n bot ùgni tant, chèi Munsignùr tücc vestìi de rus e cun sü ‘l capèl gros cùma sa ‘l füss ‘na sedèla anversàda ‘n cràpa par fach li vìsiti ài por laùu, ai por cuntadìn.
Chèi dì de vìsita ièra dì brücc par i ciùn, par li galìni e i cunìc parchè chèi Reveréndi ancapelàa i rusegàva giù de brüt àa i òs , e i Munsignùr i vignìva iscì pesànt che i fàva fadìga a tiràs rée.
L’è sücess che ‘n bèl dì de vìsita, ‘l bun prévat de Vulpéra, l’à preparàa ‘n grant festegiamént ma par fürtùna ‘l sèra salvàa déli padéli , la càbra dèla pòra Ramabàguli.
Vèrs mesdì, quàtru marcantòni i sa inviàa ilò al port cun la purtantìna par specià ‘l Munsignùr che ‘l rüava ‘n bàrca de giù de igliò, ma quàndu ia vediüü ‘l Munsignùr iscì pesànt a sultà giù, ‘l Pédru che l’éra ‘n balòs, la pensàa sùbit de dumandàch se ‘l pudéva fa dùu viàcc, prìma purtà ‘l so corp e po la so ànima, ma ‘l Reveréndu ‘l ga gnàa respundüü.
Che càrga matèi!
Tüti li stràdi de Vulpéra iéra quarciàdi de pétali de rösi ‘n unùr del Munsignùr e chèi déla purtantìna iéra li süta gavèi che i vedéva gnàa la stràda parchè iéra sùta sfors;
‘l Pédru ‘l gh’éra fina scapàa ‘na gran scurègia par ‘l sfors quànda la ciapàa giù ‘na zòca e ‘l séra ‘mbarcàa.
‘L prévatt de Vulpéra l’éra fàcc sunà campàni, brùnzi de vàca e sunài de càbra ‘n so unur e l’éra ilò fo dèl purtùn déla gésa che i la speciàva.
La végia Ramabàguli la savèva che ‘l Munsignùr ‘l sarès pasàa de ilò e iscì ànca lée par fach unùr l’éra destendüü par chèl toch de stràda ‘n tapée de bàguli séchi de càbra che i parèva azalìni.
Quànda iè pasàa de igliò i quàtru marcantòni cun ‘l Munsignùr, ‘l Pedru l’è slitàa sùra li bàguli e iscì la purtantìna la sa ‘n pìt ‘nversàda e al Reveréndu ‘l ga crudàa giù ‘l capèl ‘n mèz a li bàguli .
Sacrilégiu!
Sacrilégiu, la usà.
Pòra vegiàta, de valùr la ghéra apéna i bàguli e lée ‘n unùr dèl visitadùu , la tracc fo ‘n stràda tüti chèli che l’éra ramàa scià ‘n tancc agn de fadìghi.
Nigùt de fa!
‘L Munsignùr, ‘l prevàt de Vulpéra e tüta l’òtra gént i la cundanàda a murì de fàm lée e la so càbra sùra l’isula de Teràda ‘n méz ‘l laghèt de Teràda.
Iscì dòpu quindés dì la végia l’è mòrta de fàm e la càbra la besulàva dì e e nòcc visìn àla morta, ma negùt, negügn pròpi negügn i la scultàva, negügn i gh’éra cumpasiùn e negügn i vuléva suterà la pòra Ramabaguli.
’Na nòcc che ‘l trunàva e ‘l sberlusciàva la gent de Vulpéra ià vist chèla càbra cùn i öcc rus de föch sultà l’Ada e ‘nviàs sü par la muntàgna ilò sùta i munt de Piscìna.
Ma ècu che dòpu ‘n pìt chèl tòch de muntàgna l’è franàda giù de culp e la suteràa tüt al paes de Vulpéra e la quarciàa àa l’isula de Teràda andùa ‘l gh’éra la végia Ramabaguli destendüda sùra i sas rudùnt.
Chèla càbra l’è restàda igliò a vardà giù la rüina e ‘ntant la besulàva cunténta, parò dopu ‘n pìt l’è morta ànca lée par i strapàz.
Se vòtri fìi dùu pas e rüìi sü igliò, vederìì adés anùma i so còren che iè vegnüü de sas e grancc cùma ‘na ca.
Eh ..chésta l’è la stòria di dùu Crap di Còren.
Viòtri che ghìi fidéch e ché ghìi nigùt sü la cuscénza , pruìì a girà giù de igliò par la Val déla Ganda quàndu ‘l sberlùscia e ‘l trùna e sentirìì amò besulà la càura e a sciupetà ‘n tèi sas i bròchi déi scarpùn del Prevet dèla Val dèla Ganda.

Ezio Maifrè