Tutti noi dobbiamo essere riconoscenti a questi nostri “fratelli“ che fanno conoscere il valore delle gente di Valtellina e portano ricchezza al nostro territorio. Mi piace far raccontare a Cici la sua avventura allo scopo di far capire la fortuna di quelli che hanno lavoro in Valle. Io credo che il loro lavoro dovrebbe essere confrontato con quello degli emigranti all’estero. Forse si capirebbe il proverbio “Ta sa lamentàt de gàmba sana“ o anche “Andà a maià ‘l pan dèi òtri cun sü i sèt crùsti“.
Ezio Maifrè
“Lavoratore generico con titolo di studio”
Tancc e tancc agn fa séri giùan àa mì, piée de fòrsa e “rigoglioso come un arbusto e duro” cùma ‘n sciüch de àrbul, ròba de sfrigulà ‘n crap cun an pèt sa diséva ‘n di agn del cüch.
Regòrdi amò bée che par sbuìm fo i murbìn de giuentü i m’éra mandàa a taià fo i bachècc del zücher ‘n del paés di cangùri. Laurà de négri i dis ma mì e i mée soci ‘n séra biànch, négri an sa po diventàa dòpu de brùdech. Iscì che dòpu la prìma giurnàda de laurà cun scià ‘na pudèta de nuànta ghèi e i quàgi sü ‘n di man, séri turnàa a “ca” téncc, piée de grèpeda e tacadìsc de dulsc cùma la mél, par crudà int desùra de ‘na cagnuléra de lècc a pirlàm dela strachìgia e cun la cràpa piéna de pensée che spuntàva fo de tücc i cantùn tràndum fo tücc i cavèi (l’è par chèl che adès su pelàa)
Cun i öcc sbarlatàa ‘n de ‘n deruchéri de os de fam fügi fo àa i piöcc, vardàvi ‘nsü ‘l plafùn che gh’éra mìga; s’vedéva tucc i cantée del tècc de laméra cun li ragnìni che “si cullavano ad una leggera brezza” che àa lée, par al cold de sti paràcc, la paréva cùma chèl ‘l buf che vée fo di maséli sbruénti de Lücìfer.
Ilò, musc e giù de còrda, cùma ‘n cagnöl rentàa al so mèl, u ‘mparàa a sföià ‘l lìbru dela mìa vìta, u ‘mparàa a mèt vìa e tegnì de cünt tüt chèl pasàa iscì piée de nòsi tradiziùn; ilò ma su metüü rée a scazà int ‘n tela memòria par regurdàm tüt: chìi che séri e de dùa vignìvi, al dialèt che parlàvi, vulévi mìga pèrdam cun sta nöa vìta ‘n sti piantagiùn de càna de zücher, vulévi mìga vèss anviàa giù cùma spüda e sparì ‘n del nigùt cùma l’éra già sücès a tancc òtri emigràa prìma de mì. La fòrsa de sta a gàla la po facc al rèst.
Antànt che ma badentàvi a vardà ‘n pàier de ratàsc lunch cùma cunìcc a cùras rée e a fa cümartèi sü par i lègn cun scià ‘n sciàt grant cùma un chisciölìn int par la bùca, fra tànti ròbi a sgirulàm an cràpa, al m’à vignüü ‘n mént àa chèl dì, parchè tüt l’è scuminciàa alùra, che séri ‘ndacc a fa la visìta par vèss àbil de fa l’emigrànt.
Nigùt de stremìs par i racc e i sciàt che gh’è chilò.
I de savè che ‘n sti post trupicài, al gìra bàu e baulìn a migliùn de tüti li misüri, chìi che sgùla e chìi che camìna a stüz; iscì i scìmi de capuriùn che sa tüt, ‘nténdi chìi che i è bun de lésc àa la càrta del zücher, i l’à pensàda sü pulìtu de ‘mpurtà ‘nscià del’Argentìna i sciàt (di lingua spagnola) par fach fa di gran maiàdi cun sti bàu; ucùr gnàa dil che sti ruspùn, cun tüta sta maiadùra, i sa multiplicàa e i sa spantegàa, gras cùma ciunìn a smàgia d’öli ‘n pit departüt. “Niente paura” i à dicc chìi dela crìca, “nòtri an ména int i racc che màia i sciàt!” E alùra int sti racc a gèrli e cavàgni piéni ràsi ma ‘l bèl, se vulìi grignà, l’è che i serpéncc màia i racc che adès, cun tüta sta bùnda e gràzia de Dìu, tài trùat àa sùta ‘l lècc u int par al böcc del còmut a fat sü ‘l gàsciul an chèl post.
Chèla òlta, cùma emigràncc, i vuléva dùma gént bùna, fòrta e carpìgna, sàna de corp, cun sudèza de cràpa e la fedìna nèta neténta, alménu bun de scriv e fa giù de cünt sénsa duprà l’àbach.
Dòpu avè presentàa la mìa bràva dumandìna de emigràa al cunsulàa üstragliàn, i m’à ciamàa par fam la vìsita de abilitaziùn. Cun al mè toch de càrta anrudulàa ‘n teli man, parchè séri ün che la stüdiàa e mìga ‘l sòlit giòcali andrée cùma ‘n car de fée, ma su metüü ‘n cùa cu ‘na ròscia de òtri matèi, tücc forcc, bèi pecenàa e bén vestìi cun la sùa bràva vestiménta dela fèsta che spüzàva de bàguli de naftalìna. I g’à facc andà int an de ‘n stansùn piée de dutùr, tücc cun scià chèl làu cui i uregiàncc négri facc a tübu antùran al col; i g’à facc tra fo biùcc cùma vèrum e i à scuminciàa a palpàch desùt e desùra par vedè se ‘n gh’éra difècc; i g’à spiàa giù par la gùla, int par li urègi, i g’à schisciàa giù la léngua cu ‘na palèta e dicc de dì haaaa, facc tra sü ‘n culp de tus, cun an mazòcul i g’à la picàa süi ginöcc e sénsa tancc cumpliméncc i ga àa spiàa int par li miséri del’um. “Vostra siggnorria è abbile” ‘l m’à dicc al sòlit tagliàn desùt, “passi per l’intervistazione con la siggnorrina interprete d’inglese”. “Iscì biùt?” U dumandàa; “si sbrigghi e non faccia lo spirrittoso”. Amò con la camìsa fo di bràghi e i sciavàti ‘n man, cun anfilàa int i còlsi di scalfìn biànch de làna de pégura e ‘l mè toch de càrta, ma su sentàa giù sül’òrlu de ‘na scàgna prunt par èss antervistàa. Ilò amò dumàndi e suradumàndi, malatìi ereditàri de faméia, de àmadi, de ava, bisàv, trisàv, uperaziùn, se ta séret crudàa giù del scagnùn de pìscen cun al piàt dela papìna e picàa giù la züca, se ta duperàvat al baüscìn, se ta gh’érat fradèi de lacc con càmuli u caröi, fradèi storcc, driz e giù con sti menàdi. Ala fin i sòlta fo a dumandàm parchè vulévi ‘ndà ‘n Üstraglia e mìga ‘n América? “U bèla! Parchè àa ‘l mè avv Prutàs l’éra stacc giugliò a taià fo busch e mì vulévi andàch rée ali tradiziùn de famìglia”.
Giù ‘nfùnt al mòdul, scrìcc sü ‘n piscinìn de quàsi gnàa vedèl, gh’éra sü: “titoli di studio posseduti dall’applicante”; i stàva par dach an pasalà, ma mì gu l’ù casciàa sùta ‘l nas parchè i lu vedés. Stu müs de crapadùn de üstragliàn al ma vàrda e ‘l sciguèta vargùt al’intèrprete, che cun bèla manéra la ma dumànda: “allora?”, u ‘nvià giù la spüda e tüt urgugliùs g’ù facc vedè la mìa càrta che uramài l’éra scià ‘n pòo stramüscia. “Ah!, oh! Ma lei è .......”, “e sì! Mi sòo... , magàri par al böcc dela ciàf, ma sòo!”. Cìtu de tùmba de sentì i mùschi a sgulà; i sa metüü rée a scisciulàs int par li urègi e po i dis: “Lei viene accettato, per andare in Australia a tagliare la canna da zucchero con gli altri”; cun i öcc sbarlatàa fo de fach pasà int an priàl, u firmàa ‘n cuntràt che par dùu agn pudévi mìga turnà ‘ndrée e tüt an de ‘nbòt, cun al mè bèl tuchèl de càrta, ma sòo truàa angagiàa cun la qualìfica de taiadùu de càna e “lavoratore generico con titolo di studio”.
Andàndu a ca ‘n pit surapensée, ma sentìvi svöidàa fo de tüt: “ma su mat? Cusòipo facc? Cùsa diràlpo ‘l mè vèciu? Andà a maià ‘l pan di òtri cun sü i sèt crùsti?” Urmài ma séri metüü ‘n bal e ‘l ma tucàva balà. Su partìi cun tancc ciàu tracc int par al finestrìn del trénu di amìs e li sòliti racumandaziùn di vècc, e... bunanòcc al’òrghen; cùma ‘l trenìn dela FAV l’è rüàa giù al punt de fèr del Pus’ciavìn e svultàa ‘l cantùn, de mì al sa regurdàva già pü nigügn: ‘nòtru por crist l’è ‘ndacc e che Dìu ga dàghi...
A Tiràn l’è restàa la mìa umbria ilò sùta chèl munümént che a ‘nterugàl al ta pö cüntà sü nigùt, müt cùma ‘n scazùn!
Cici Bonazzi
Nessun commento:
Posta un commento